Bourgondische geschiedenis leeft voort in een kloostertuin

Het Karmelitaanse kloosterleven zou je doorgaans niet meteen associëren met het begrip ‘Bourgondisch’. Toch krijgt de site van het Karmelklooster in Gent een prominente vermelding in het nieuwste boek van bestsellerauteur Bart Van Loo, ‘Stoute schoenen’. Achter in de tuin ligt een gedeelte van het zogeheten ‘Leeuwenhok’, de stallen die onderdeel uitmaakten van de dierentuin op het paleisterrein waar de burggraven van Gent resideerden. De meeste herinneringen aan wat nu het Prinsenhof heet, zijn in de loop der tijd uitgewist. Maar achter de stille bescherming van de kloostermuren is een markant gedenkteken bewaard gebleven. 

Het contact van de Karmel met Bart Van Loo gaat al ruim twee jaar terug. In een filmpje over de geschiedenis van Gent refereerde Van Loo aan een van de oudste dierentuinen van Europa. Wat hij niet wist, was dat een deel van deze dierentuin onder de hoede van de Karmelieten behouden was gebleven. “Ik ga verder op mijn elan, en wil in de sporen van de Bourgondiërs reizen, het decor van het oerverhaal ook aanraken en binnenstappen”, mailde Van Loo en zei in dat kader ook graag eens bij het Leeuwenhof langs te komen. Pater Lukas Martens, prior van de Gentse Karmel, nam als gastheer de honneurs waar van het bezoek van de beroemde schrijver, die overigens in een bescheiden Ford Fiesta de parking opreed. 

LINK NAAR HET BOEK

Goesting

Het Hof ten Walle groeide vanaf 1340 uit tot de residentie van de graven van Vlaanderen, nadat het wat merkwaardige kasteel Gravensteen – dat vooral bedoeld was om de Gentenaren te imponeren maar waar zelfs de kleinste kanonskogel moeiteloos doorheen zou razen – niet langer geschikt werd bevonden. Het is ook de plek waar in 1500 de latere keizer Karel V het levenslicht zou zien. De dierentuin en de bijbehorende stallen werden vermoedelijk een eeuw later aangelegd. Zij waren bedoeld om de gasten tijdens de talloze feesten te vermaken. De leeuwen, aan de vorsten cadeau gedaan als arbeidsmigranten uit Tunesië, vormden het hoogtepunt van de middeleeuwse circusact. Bokjes, ezels maar ook hele stieren werden letterlijk en figuurlijk voor de leeuwen geworpen en het gruwelijke tafereel van hun wrede einde werd door de feestgangers met groot enthousiasme ontvangen. In 1360 had een van de leeuwen kennelijk goesting in iets anders en wist te ontsnappen, waarbij drie Gentenaren het leven lieten. In de 17de eeuw kwam het verval van het Prinsenhof op gang en werd de boel verkocht. In 1870 stond alleen de Donkere Poort nog overeind. Althans, dat dachten de meeste Gentenaren. Maar in het verborgene van de Karmelitaanse kloostertuin doorstond een ander stukje Prinsenhof de vergetelheid. 

Tijdelijke woning

De ongeschoeide Karmelieten, destijds een gloednieuwe kloosterbeweging, kregen in 1651 van de bevriende aartshertog Leopold van Oostenrijk, een telg van het Habsburgse huis, de kans om een stukje grond te kopen in het hart van de stad. Vermoedelijk had een deel van de tuin, en mogelijk zelfs de vijver, toebehoord aan het paleisterrein. Het Leeuwenhof werd door de eerste Karmelieten vijftien jaar betrokken als tijdelijke woning, terwijl er druk gebouwd werd aan de eerste gangen in wat nu nog steeds het klooster aan de Burgstraat is. Van één van de Karmelieten van het eerste uur weet Bart Van Loo zeker dat hij in het Leeuwenhof is overleden: Walter Christiaans (1667), die op de necrologieborden in het Gentse klooster staat vermeld. Nadat de kloosterlingen naar hun nieuwbouw konden doorverhuizen, is het onder meer als bierbrouwerij gebruikt.

Opbergschuur

“Achteraan rechts arriveren we bij wat op het eerste gezicht een bouwvallige opbergschuur is”, beschrijft Van Loo zijn bezoek aan het Leeuwenhof. “Aan de voorzijde staat een puntgevel die tot de nok gevuld is met bakstenen en met ramen die ik argwanend bekijk – de middeleeuwen lijken ver te zoeken. Aan de achterzijde daarentegen zie ik een raam met een vensterkruis dat me naar mijn gsm doe grijpen om een aantal algemene en gedetailleerde foto’s te sturen naar een bevriende archeoloog.” 

Brand

Het oordeel van de expert is dat het evident gaat om een gebouw dat meerdere malen grondig is verbouwd. Het was ook al bekend dat een groot deel van het originele stallencomplex door brand werd verwoest. Of hier daadwerkelijk leeuwen logeerden, is nog maar de vraag. Mogelijk werd het benut om de vlezige snacks voor de roofdieren onder te brengen. Of een opslagplaats voor hooi en stro, speculeert Van Loo. Of zelfs een huisje voor de leeuwenbewaker. “Wie zal het zeggen.” Maar zeker en vast is het volgens de geraadpleegde expert wel degelijk mogelijk dat authentieke onderdelen – een muurtje of enkele stenen – van het Prinsenhof bewaard zijn gebleven. 

Romantische mythe

Er is weleens gespeculeerd dat de Karmelieten zelf maar wat graag de romantische mythe in leven bliezen dat zij de conservator van een bijzonder stukje cultureel erfgoed waren. Met dank aan Bart Van Loo kunnen zij nu fier stellen dat zij wel degelijk iets van de rijke Bourgondische geschiedenis aan hun boezem mogen koesteren. De Karmelieten zijn al enige tijd op zoek naar mogelijkheden voor een grondige restauratie, waardoor dit monumentale gebouwtje beter tegen de toekomst is bestand. Mogelijk kan de publicatie van dit nieuwe boek van Bart Van Loo daar een handje aan bijdragen.

‘Stoute schoenen’ is het vervolg op De Bourgondiers, waar inmiddels bijna 400.000 exemplaren van zijn verkocht. Bij gelegenheid van het verschijnen van deze reisgids door het verleden konden zo’n tweeduizend mensen een wandeling door de stad maken, waarbij ook het Leeuwenhof op de route lag. “Door de late middeleeuwen letterlijk aan te raken, blaast Bart van Loo ons verre verleden meer dan ooit nieuw leven in”, aldus de tekst op de omslag van het boek. Het 850 pagina’s tellende boek is te koop in de lokale boekhandel en bij Carmelitana, de kloosterwinkel van de Karmel aan de Burgstraat 92 te Gent. In het klooster vinden regelmatig rondleidingen plaats, waarbij natuurlijk ook het Leeuwenhof niet wordt overgeslagen. Voor meer informatie: https://www.karmel.be/nl/evenementen/rubriek=rondleiding+sortering=upcoming