De Karmel in de Spaanse Nederlanden

Wanneer we Teresia van Avila op waardige wijze vieren, moeten we tevens de nodige aandacht besteden aan haar medezusters die bijgedragen hebben tot het verspreiden van de Teresiaanse hervorming en spiritualiteit in Frankrijk en onze contreien: Ana van Jezus (1545-1622); Ana van Sint Bartholomeus (1549-1626) en Eleonora van Sint Bernardus (1577-1639). In augustus van het jaar 1604 vertrokken vijf karmelietessen vanuit het klooster San José in Avila richting Frankrijk. Drie van deze zusters reisden door naar de Nederlanden.

ANA VAN JEZUS (1545-1621) “La capitana de las prioras”

Zij was door Teresia zelf uitverkoren als haar opvolgster. Het was op haar vraag dat Jan van het Kruis de commentaar geschreven heeft op het Geestelijk Hooglied. Nog tijdens het leven van Teresia heeft zij in 1582, met de hulp van Jan van het Kruis de karmel in Granada gesticht. Na de dood van Teresia sticht zij in 1586 de karmel in Madrid. Hier leert zij de infante Isabella Clara Eugenia kennen, dochter van Filips II. Deze ontmoeting is van cruciaal belang voor de latere inplanting van Teresiaanse karmel in de Spaanse Nederlanden. In Frankrijk sticht Ana 4 kloosters in twee jaar tijd. In 1606 wordt zij door de aartshertogen Albrecht en Isabella schriftelijk uitgenodigd naar Vlaanderen met de vraag een karmelklooster te stichten in Brussel. Ook hier zet zij zich in voor het verspreiden van de werken van Teresia van Avila. Reeds 1607 werden de werken van Teresia in het Nederlands vertaald, later in het Latijn. Op vraag van aartshertogin Isabella neemt ze contact op met Ana van Bartholomeus om een karmelklooster in Antwerpen te stichten. Vanuit Brussel en Antwerpen wordt later o.a. Keulen en Krakau gesticht.

ANA VAN SINT-BARTHOLOMEUS (1549-1626)

Zij treedt in 1570 in het klooster van San José (Avila) en is daar de eerste lekenzuster. Ze is verantwoordelijk voor o.a. de keuken en het verzorgen van de zieken. Nadat Teresia in 1577 haar linker arm gebroken had, zal Ana ook haar verzorgen. Zij wordt vertrouwelinge van Teresia en begeleidt haar op haar vier laatste stichtingsreizen. In 1582 sterft Teresia in de armen van zuster Ana.

In 1604 neemt ze deel aan het grote avontuur: ze is medestichteres in Parijs, Pontoise en Dijon. In 1611 komt ze naar Vlaanderen en sticht in 1612 de karmel in Antwerpen.

ELEONORA VAN SINT-BERNARDUS (1577-1639)

Zij heeft voornamelijk aan het grote avontuur deelgenomen wegens haar talenkennis, wat niet wegneemt dat zij de werken van Teresia zeer goed kende. Bovendien had zij nog extra “navorming” gekregen van Ana van Jezus. Tijdens de reis sluit Eleonora een diepe vriendschap met Ana van Sint Bartholomeus, vriendschap die nog zal groeien met de jaren en die voor beiden een grote genade geweest is. Zij is medestichteres geweest in Frankrijk maar ook in Antwerpen. Op vraag van aartshertogin Isabella, gesteund door P. Dominicus a Jesu Maria zal zij in 1623 de karmel in Gent stichten.

Voor welke waarden in het charisma van Teresia hebben deze karmelietessen zo gevochten? De essentiële waarden die zij verdedigd hebben, vat Teresia samen in het 4° hoofdstuk, 4 van “De Weg van Volmaaktheid”: “Mijn vriendinnen en zusters, denk niet dat ik veel zaken van je ga eisen. Moge het de Heer behagen dat wij doen wat onze heilige vaders voorschreven en zelf onderhielden. Trouwens, door deze weg te volgen hebben zij hun naam verdiend. Een andere weg zoeken of volgen zou een dwaling zijn. Ik zal slechts de nadruk leggen op drie punten die in de constituties vermeld staan. Het is essentieel te begrijpen hoe belangrijk het is deze te onderhouden om innerlijk en uiterlijk in de vrede, ons door de Heer zo aanbevolen, te leven. Het ene is de liefde die wij elkaar moeten toedragen. Het andere de onthechting aan al het geschapenen en het derde de ware nederigheid. Ik vernoem deze wel het laatst maar ze is de voornaamste en omvat alle.” Met recht en reden wordt Teresia van Avila gevierd als een van de krachtige vrouwen in de katholieke Kerk maar we mogen niet vergeten dat in haar kielzog vrouwen kwamen met een vergelijkbaar dynamisme. Bezield door het charisma van Teresia hebben zij gevochten om de karmelitaanse spiritualiteit te laten ontkiemen in de zuidelijke Spaanse Nederlanden. Zij hebben ertoe bijgedragen dat de spiritualiteit in zijn authenticiteit naar ons kwam. 

Tekst:  Dr. Ilse Kerremans OCDS